जषँ (जष्) हिंसायाम्

          तृतीयषष्ठौ तालव्योष्मादी सप्तमो दन्त्योष्ठ्यादिः ( कषति चकाष कषितेत्यादि अकषत् अकाषीत् "अतो हलादे'' इति वा वृद्धिः (सर्वकषम् ) "सर्वकूलाभ्रकरीषेषु कषः''इति खच् अरुर्द्विषदजन्तस्यइति खिदन्त उत्तरपदे पूर्वपदस्य मुम् एवं कूलादिषूदाहार्यम् (विकाषी) "वौकषलषकत्थश्राम्भः'' इति तच्छीलादिषुधिनुण् (आकषः निकषः) "गोचर''आदिसूत्रे चकारस्यानुक्तसमुच्चयार्थत्वात् अधिकरणे घः आकषेण चरति, (आकषिकः) आकषात् ष्ठल्इति तृतीयान्तात् अस्मात् चरतीत्यर्थे ष्टल् षित्त्वात् (आकिषिकी) आकषे कुशलः, (आकषकः) आकषादिभ्यः कन्इति सप्तम्यन्तात् कुशल इत्यर्थे कन् ( निमृलकाषं कषति समूलकाषं कषति ) निमूलं समूलं च कषतीत्यर्थः "निमूलसमूलयोः कषः'' इति णमुल् उपपदसमासः कषादिषु यथाविध्यनुप्रयोगःइति यस्मात् णमुलो विधानं तस्यैवानुप्रयोगः, कषादयश्च "निमूलसमूलयोः कषः'' इत्यारभ्य "उपमाने कर्मणि च'' इत्येतदन्तेषूपात्ता धातवः अत्रानुशब्दो नानन्तर्येऽपि तु धात्वर्थानुवादेन पश्चामद्भावे, तेन व्यवहितपूर्वप्रयोगोऽपि द्रष्टव्यः तथा च वृत्तिः धातुसम्बन्धे प्रत्ययविधानादनुप्रयोगार्थं वचनमिति तथा "यथाविध्यनुप्रयोगः पूर्वस्मिन्'' इत्यत्र हरदत्तः अनुशब्दो धात्वर्थानुवादेन पश्चाद्भावे न त्वानन्तर्ये, पूर्वप्रयोगो व्यविहतप्रयोगोपि भवतीति न्यासे च अथ पूर्वप्रयोगस्य व्यवहिप्रयोगस्य च निवृत्यर्थे कस्मान्न भवति यथा "कृञ् चानुप्रयुज्यते लिटि'' इत्येतत् तन्नएतयोरिष्टत्वात् पादौ कषितुं शीलमस्य (पत्काषी ) "सुप्यजातौ णिनिस्ताच्छिल्ये'' इति णिनिः, "हिमकाषिइतिषु च'' इति हिमादावुत्तरपदे पादः पद्भावः (कष्टायते) कष्टाय क्रमणेइति चतुर्थ्यन्तादनार्जवे क्यङ्, क्रमणमिहानाजवम् कष्टं चिकीर्षत, (कष्टायते) अत्र "सत्रकक्ष'' इत्यादिना द्वितीयान्तात्कण्वचिकीर्षायां क्यङ् (कक्षः) "वृतिवदि'' इत्यादिना सप्रत्ययः "षढोः कः कस'' इति कत्वं, "तितुत्रेत'' इणिनषेधः ( कक्षायते ) "सत्रकक्षि'' इत्यादिना क्यङ् पप्रत्ययान्ता निपान्त्यते (शिषति शिशेष शिशयिथ शेष्टा शेक्ष्यति शेषतु अशेषत् शेषेत् आशिषि शिष्यात् अशिक्षत् ) "शल अगुपधा'' इति क्सः अनिट्त्वं च, शिषि पिषि श्लिष्यतिपुष्पती त्विषिमिति व्याघ्रभूतिवचनात् तदुक्तं पुरुषकारे शिषेरसर्वोपयोगे शपि शेषयति शेषतीत्युभौ, लुङ्यङ्भावादट्यशेषत् इति देवमुपादायाशेषीदित्युक्तं, शिषि पुषिमित्यनिट्कारिक्राप्रामाण्याच्छिषिमात्रस्यानि ट्त्वेन क्से सति अक्षिदिति यंक्तम् तथा मैत्रेयोपि शेष्टेत्यनिटमुदाजहार एवं च लिटि सेट्त्वं क्रादिनियमात्सिद्धम् एवं चास्य सेटो मध्ये पाठो यथा शिषिमात्रस्यानिट्त्वेन "शलइगुपधा''इति षान्तसाम्यातृ षान्तपरस्मैपदिसाम्याच्च द्रष्टव्यः (शिशिक्षति ) "हलन्ताच्च'' इति सनः कित्त्वम् (शेशिष्यते शेशेष्टि शेषयति अशीषित् शिष्ट्वा शिष्टः शिष्टान् शिष्टवान् शिष्टं) कालयोः "खष्पशिष्प''इति पप्रत्यये निपातितम् (जवति जजाष जेषतुः जषिता) इत्यादि कषिवत् किति लिटि सेटि थलि चैत्वाभ्यासलोपौ एवं ( झषति, शषतीत्यादि शष्पं ) पूर्ववत्पः वष आदानसंवरणयोरित्यिर्थे स्वरितेत (वषति ववाष ववषतुः वषितेत्यादि ) वादित्वान्नैत्वाभ्यासलोपौ ( मषतीत्यादि रोषति रुरोष रुरोषिथ रोषिता रोष्टा रोषिष्यति इत्यादि तकारादौ "तीषसहलुभरुषरिषः इतीङ्विकल्पः (रुषित्वा रुष्ट्वा ) इट्पक्षे "रलो व्युपधा'' इति कित्त्वविकल्पः निष्ठायां "रुष्यमत्वरसंघु षास्वनाम्'' इतीटो विकल्पनात् "यस्य विभाषा'' इति निषेधो भवति (रुष्टो, रुषितः ) "मतिबुद्धिपूजार्थेभ्यश्च'' इतृयत्र चकारस्यानुक्तसमुच्चयार्थत्वाद्वत्रमाने क्तः इट्पक्षे "उदुपधाद्भावादिकर्मणोरन्यतरस्याम्'' इति कित्त्वविकल्पनात्पक्षे गुणः ( रोषितमनेनेत्यादि भवति) रुष रोषइति दिवादौ चुरादौ च रेषतीत्यादि रोषतिवत् निष्ठायां"यस्य विभाष''इतीटो निषेधात् (रिष्टः) रेषत इति शब्दे गतः अत्र दण्डके मुषिरपि धातुः कोशे पठ्यते स्तेयार्थोयं पूर्ववच्चैष पठति इतीह पाठे नाभिनिवेष्टव्यम् हिंसार्थत्वे यदि दृश्यते तदा धातूनामनेकार्थत्वादृभविष्यति 681

           -कषति निकषोऽश्मा पत्काषी सर्वकूलाभ्र (3242) इति खच् कूलङ्कषः कृच्छ्रगहनयोः कषः (7222) इति क्तेऽनिट्-कष्टोऽग्निः निमूलसमूलयोः कषः (3424) इति णमुल् कषादिषु तैरेवानुप्रयोगः (द्र0 3446) समूलकाषं कषति वौ कषलस (32142) इति घिनुण्-विकाषी काषिः, कषी खनित्रम् कषेश्छ च (तु0 उ0 184) इति कच्छूः पामा वॄतॄवदि (उ0 362) इति सः कक्षस्तृणं बाहूरुमूलञ्च गृहोपान्ते तु कक्षा कक्ष्या च कषिदूषिभ्यामीकन् (तु0 उ0 416) कषीका शेषति रुधादौ शिष्लृ विशेषणे (719) विशिनष्टि चुरादौ शिष असर्वोपयोगे (10211) शेषयति, शेषः झषति झषः शषति शष्यते शष्पः मषी मष्यते माषः मोषति क्र्य्यादौ (961) मुष्णाति रोषति दिवादौ (4123) रुष्यति रुष्यन्ती रेषति दिवादौ रिष्यति तीषसहलुभ (72248) वेट्-रोष्टा रोषिता रुष्यमत्वर (72 28) इति वेट्-रुष्टः रुषित रेष्टा रेषिता रिष्टः, अरिष्टः खेषेत्यपीति कण्ठः-खषति खषः 664-673

          - कषति । कषिष्यति । समूलकाषं कषति । निमूलकाषं कषति । सर्वंकषः। कष्टम् । कषितम् । निकषः । पत्काषी । शेषति । शेष्टा । जषति । झषति । झषो मीनः । वषति । मषति । रोषति । रोषिता । रोष्टा । रुष्यतीति । दिवादिपाठात् रेषति । रेषिता । रेष्टा ।। 686-694 ।।